Zapalenie zatok przynosowych – objawy, przyczyny, badania i leczenie

Zapalenie zatok przynosowych to częsta dolegliwość u pacjentów, zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Zwykle rozpoczyna się niewinnie, od kataru czy uczucia zatkanego nosa, które szybko przekształcają się w poważniejszy stan zapalny. Szczególnie uciążliwe bywa nawracające zapalenie zatok, które nie tylko obniża komfort życia, ale też może prowadzić do przewlekłych problemów zdrowotnych. Dowiedz się, jakie są przyczyny, objawy i metody leczenia tej dolegliwości.

Czym jest zapalenie zatok przynosowych?

Zapalenie zatok przynosowych to częsta dolegliwość, która może mieć różne przyczyny i przebieg. Zatoki to puste przestrzenie w obrębie twarzoczaszki, które znajdują się w okolicach czoła, policzków, nosa i oczodołów. Wyróżnia się cztery parzyste zatoki przynosowe: zatoki sitowe, szczękowe, czołowe i klinowe. Ich główną funkcją jest nawilżanie powietrza wdychanego przez nos oraz ochrona przed szkodliwymi mikroorganizmami. W przypadku zapalenia zatok, przestrzenie te wypełniają się gęstym śluzem, a błona śluzowa staje się obrzękła i zaczerwieniona.

Rodzaje zapalenia zatok przynosowych

Zapalenie zatok może mieć dwojaki charakter:

• ostre zapalenie zatok przynosowych – przebiega zazwyczaj po infekcji wirusowej i trwa od kilku dni do około 4 tygodni,
• przewlekłe zapalenie zatok – może trwać kilka miesięcy i jest często wynikiem infekcji bakteryjnych, alergii lub nieprawidłowości anatomicznych, takich jak skrzywiona przegroda nosowa.

Przyczyny zapalenia zatok przynosowych

Zapalenie zatok może być wywołane przez różne czynniki, które powodują stan zapalny błony śluzowej zatok przynosowych. Jedną z najczęstszych przyczyn jest infekcja wirusowa, najczęściej związana z przeziębieniem. Wirusy, takie jak np. rhinowirusy czy adenowirusy, mogą powodować zapalenie górnych dróg oddechowych, a ich obecność w nosie i gardle często prowadzi do obrzęku i zablokowania ujść zatok, co sprzyja gromadzeniu się śluzu a także namnażaniu bakterii. 

Zapalenie zatok może mieć również podłoże bakteryjne lub grzybicze. Bakteryjne zapalenie zatok występuje najczęściej gdy wirusowa infekcja nie zostanie odpowiednio wyleczona lub nie ustąpi samoistnie. Natomiast grzybicze zapalenie zatok dotyczy głównie osób z niedoborami odporności, np. w przypadku AIDS.

Inną częstą przyczyną zapalenia zatok jest alergia, która prowadzi do przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zablokowania ujść zatok. W wyniku reakcji alergicznej, np. na pyłki roślin, organizm wytwarza histaminę, co skutkuje obrzękiem i produkcją nadmiernej ilości śluzu.

Pacjenci z  nieprawidłowościami anatomicznymi, takimi jak krzywa przegroda nosowa, polipy, czy inne wady strukturalne, które mogą utrudniać odpływ śluzu i sprzyjać infekcjom, są bardziej narażeni na rozwój zapalenia zatok.Czynniki środowiskowe, takie jak suche powietrze, zanieczyszczenia, dym papierosowy, również mogą przyczynić się do rozwoju zapalenia zatok.

Objawy zapalenia zatok przynosowych

W przypadku zapalenia zatok objawy mogą się różnić w zależności od rodzaju infekcji (ostrej lub przewlekłej), jednak istnieje kilka wspólnych symptomów, które często pojawiają się w przypadku tego schorzenia. Najczęstsze objawy zapalenia zatok to:

• ból głowy i twarzy, tępy lub pulsujący, który często nasila się przy pochylaniu głowy,
• uczucie rozpierania twarzy,
• zatkany nos z powodu zapalenia błony śluzowej zatok,
• wydzielina z nosa, która może zmieniać kolor na żółty lub zielony,
• kaszel, szczególnie nocny, spowodowany spływaniem wydzieliny po tylnej ścianie gardła, co podrażnia drogi oddechowe,
• złe samopoczucie ogólne, zmęczenie,
• ból zęba od zatok,
• ból gardła lub uczucie drapania z powodu spływającego po tylnej części gardła śluzu.

Jak przebiega rozpoznanie zapalenia zatok przynosowych?

Pierwszym etapem diagnostyki jest szczegółowy wywiad z pacjentem. Lekarz zapyta o czas trwania objawów, ich charakter, ewentualne czynniki wyzwalające (np. alergie, choroby przewlekłe), a także o historię wcześniejszych infekcji górnych dróg oddechowych. Ważne jest również ustalenie, czy jest to ostre zapalenie zatok przynosowych (trwające krócej niż 4 tygodnie) czy przewlekłe zapalenie zatok (trwające dłużej niż 12 tygodni). Podczas wizyty lekarz laryngolog przeprowadza badanie fizykalne, w tym ocenę nosa, gardła i okolic twarzy. W przypadku podejrzenia zapalenia zatok o charakterze bakteryjnym, konieczne jest pobranie próbki wydzieliny z nosa do dalszych badań mikrobiologicznych. Badanie to pozwala na identyfikację bakterii odpowiedzialnych za infekcję i dobór odpowiedniego leczenia.

Do potwierdzenia diagnozy i oceny rozległości stanu zapalnego niezbędne są badania obrazowe. Dzięki nim specjalista może:

• zlokalizować miejsce nagromadzenia wydzieliny,
• ocenić stopień niedrożności ujść zatok,
• wykryć zmiany anatomiczne predysponujące do nawracających infekcji,
• wykluczyć inne przyczyny dolegliwości (np. torbiele, polipy, zmiany nowotworowe).

Podstawowym badaniem jest RTG zatok, wykorzystywane zarówno przy ocenie stanu zapalnego, jak i klasyfikowaniu stopnia zaawansowania choroby. Jednym z najnowocześniejszych narzędzi w diagnostyce laryngologicznej jest natomiast tomografia CBCT, która zapewnia m.in. bardzo wysoką rozdzielczość obrazu, szybkie wykonanie i zredukowaną dawkę promieniowania. Tomografia CBCT wykorzystywana jest głównie w stomatologii i może być pomocna m.in. w rozpoznawaniu bólu zęba pochodzącego od zatok, szczególnie gdy trudno jednoznacznie stwierdzić, czy źródłem problemu jest ząb, czy zatoka szczękowa.

Jak leczyć zapalenie zatok?

Leczenie zapalenia zatok zależy od przyczyny i nasilenia objawów. W przypadku wirusowego zapalenia zatok terapia jest zazwyczaj objawowa i polega na łagodzeniu dolegliwości, za pomocą leków przeciwbólowych oraz pomagających zmniejszyć obrzęk błony śluzowej nosa. Takie leki można stosować w formie kropli do nosa lub tabletek, jednak nie należy ich używać przez długi czas, aby uniknąć efektu odbicia, czyli nasilającego się obrzęku po ich odstawieniu.

Bakteryjne zapalenie zatok może wymagać zastosowanie antybiotyków. Przepisuje się je, gdy objawy utrzymują się przez dłuższy czas lub gdy są bardzo nasilone.

W leczeniu przewlekłych stanów zapalnych lub zapalenia zatok spowodowanego alergią mogą być stosowane kortykosteroidy, które zmniejszają stan zapalny w błonach śluzowych. W przypadku zapalenia zatok wywołanego alergią, lekarz może także zalecić leki przeciwhistaminowe, które pomogą złagodzić objawy takie jak katar, kichanie czy świąd.

Jeśli zapalenie zatok jest przewlekłe i nie reaguje na leczenie farmakologiczne, konieczne może być leczenie chirurgiczne, które pozwala m.in. na usunięcie polipów i udrożnienie zatok.

Domowe sposoby na zatoki

W złagodzeniu objawów zapalenia zatok pomocne mogą być różnego rodzaju domowe sposoby na zatoki, takie jak inhalacje parowe, płukanie zatok roztworem soli fizjologicznej, ciepłe okłady na twarz, nawilżanie powietrza i odpowiednie nawodnienie organizmu. Ponadto istotny jest też odpoczynek i unikanie wysiłku, szczególnie w przypadku bólu głowy czy osłabienia. Chociaż w wielu przypadkach domowe sposoby na zapalenie zatok nie zastąpią leczenia farmakologicznego, mogą być skuteczne w łagodzeniu dokuczliwych objawów.

Powikłania po zapaleniu zatok

Jednym z najczęstszych powikłań zapalenia zatok jest rozprzestrzenianie się infekcji na inne struktury anatomiczne. Zatoki, szczególnie zatoki szczękowe i czołowe, są położone blisko oczu, mózgu oraz innych ważnych narządów. W przypadku nieleczonego zapalenia, infekcja może doprowadzić do zapalenia tkanek oczodołów. Objawy obejmują silny ból w okolicach oczu, obrzęk powiek, zaburzoną ruchomość gałek ocznych, a także pogorszenie ostrości wzroku. W skrajnych przypadkach może dojść do ropnia oczodołowego, który wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.

Inne poważne powikłania zapalenia zatok to:

• ropień mózgu, któremu towarzyszy silny ból głowy, gorączka, zaburzenia świadomości, a w bardziej zaawansowanych przypadkach drgawki i problemy neurologiczne,
• zapalenie kości, które może wystąpić w wyniku rozprzestrzenienia się infekcji na kości zatok, szczególnie w okolicach zatok szczękowych; objawy obejmują miejscowy ból, obrzęk i zaczerwienienie w obrębie kości,
• zapalenie opon mózgowych, czyli błon otaczających mózg i rdzeń kręgowy; objawy obejmują sztywność karku, wysoką gorączkę, ból głowy, nudności, wymioty, światłowstręt oraz zmiany w stanie świadomości.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zapalenia zatok.