Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – objawy, przyczyny, leczenie

Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych to poważny stan zapalny, który może prowadzić do silnego bólu, a nawet utraty zęba. Często rozwija się podstępnie, a jego przyczyny i objawy bywają zaskakujące, dlatego istotne znaczenie ma precyzyjna diagnostyka obrazowa. Dowiedz się, kiedy niezbędna jest wizyta u specjalisty i jak wygląda nowoczesne leczenie przypadłości.

Czym jest zapalenie tkanek okołowierzchołkowych zęba?

Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych to proces patologiczny obejmujący tkanki zlokalizowane wokół wierzchołka korzenia zęba, takie jak ozębna, cement korzeniowy czy kość wyrostka zębodołowego. Tkanki okołowierzchołkowe otaczają najcieńszą część zęba i otwór w wierzchołku, przez który do kanału korzeniowego, wnikają naczynia krwionośne i nerwy, zaopatrujące miazgę zęba. Stan zapalny w tej okolicy rozwija się najczęściej w wyniku obecności bakterii i może przybierać różne formy o zmiennym nasileniu i przebiegu objawów. Podstawowy podział obejmuje:

• ostre zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – charakteryzuje się nagłym początkiem i silnymi dolegliwościami. Może przybierać postać surowiczą (z wysiękiem surowiczym, często poprzedzającą ropną) lub ropną (z tworzeniem się ropnia okołowierzchołkowego, podokostnowego lub podśluzówkowego),
• przewlekłe zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – często przebiega bezobjawowo lub ze skąpymi objawami, dlatego zdarza się, że jest wykrywane przypadkowo np. na podstawie pantomogramu lub tomografii CBCT. Wyróżnia się tu postać włóknistą (najłagodniejszą), ziarninową (z tworzeniem ziarniniaka okołowierzchołkowego), ropną (z obecnością przetoki ropnej) oraz torbiel okołowierzchołkową,
• przewlekłe zaostrzone zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – stan, w którym dochodzi do zaostrzenia objawów w przebiegu przewlekłego procesu zapalnego.

Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – przyczyny

Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych najczęściej rozwija się na skutek infekcji bakteryjnej. Drobnoustroje, głównie bakterie beztlenowe, przedostają się do tkanek okołowierzchołkowych z zainfekowanego kanału korzeniowego. Główną przyczyną jest nieleczona, zaawansowana próchnica, która prowadzi do zapalenia, a następnie martwicy miazgi zęba. Martwa, zakażona miazga staje się rezerwuarem bakterii i ich toksyn, które przez otwór wierzchołkowy korzenia migrują do otaczających tkanek, wywołując stan zapalny.

Wśród innych przyczyn zapalenia tkanek okołowierzchołkowych wymienia się m.in.:

• powikłania po leczeniu kanałowym,
• uraz mechaniczny zęb,
• choroby przyzębia i stany zapalne dziąseł.

Objawy zapalenia tkanek okołowierzchołkowych

Objawy zapalenia tkanek okołowierzchołkowych są zróżnicowane i zależą od rodzaju oraz stadium procesu zapalnego. W przypadku ostrych zapaleń oraz zaostrzeń przewlekłych dominującym objawem jest bardzo intensywny ból zęba. Pacjenci często opisują go jako samoistny, pulsujący, ciągły, nasilający się w nocy lub pod wpływem ciepła (np. gorących napojów). Charakterystyczne jest uczucie “wysadzania” zęba z zębodołu lub wrażenie, że ząb jest “za wysoki”, co zwykle spowodowane jest obrzękiem ozębnej i gromadzeniem się wysięku. Ząb przyczynowy staje się bardzo wrażliwy na dotyk, opukiwanie oraz boli przy nagryzaniu. Ból często nie ustępuje po zażyciu standardowych leków przeciwbólowych.

Inne objawy miejscowe mogą obejmować także: obrzęk tkanek miękkich (w okolicy chorego zęba, a czasem również policzka), zaczerwienienie błony śluzowej (w okolicy wierzchołka korzenia), obecność przetoki ropnej (małego uwypuklenia na dziąśle), rozchwianie zęba (w zaawansowanych przypadkach), tzw. objaw Owińskiego (bolesność przy ucisku błony śluzowej w rzucie wierzchołka korzenia zęba).

W przebiegu ostrego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych mogą pojawić się również objawy ogólne, takie jak: pogorszenie samopoczucia, podwyższona temperatura ciała lub gorączka, bolesność i powiększenie węzłów chłonnych (podżuchwowych, podbródkowych).

Należy pamiętać, że przewlekłe zapalenia tkanek okołowierzchołkowych często przebiegają bezobjawowo lub dają jedynie dyskretne symptomy, np. niewielki dyskomfort przy nagryzaniu czy okresowe pojawianie się przetoki.

Rozpoznanie zapalenia tkanek okołowierzchołkowych – diagnostyka

Rozpoznanie zapalenia tkanek okołowierzchołkowych opiera się na dokładnym wywiadzie z pacjentem, badaniu klinicznym oraz badaniach dodatkowych, przede wszystkim obrazowych. Podczas wywiadu lekarz pyta o charakter bólu, czas jego trwania, czynniki nasilające i łagodzące, a także o wcześniejsze leczenie zęba czy przebyte urazy. Badanie kliniczne wewnątrzustne obejmuje ocenę wzrokową (obecność obrzęku, zaczerwienienia, przetoki, ubytków próchnicowych), badanie palpacyjne (bolesność okolicy wierzchołka korzenia – objaw Owińskiego), test na opukiwanie zęba (pionowe i poziome), ocenę ruchomości zęba oraz badanie żywotności miazgi (jeśli jest zasadne). Kluczowym elementem diagnostyki zapalenia tkanek okołowierzchołkowych jest badanie kliniczne wsparte diagnostyką obrazową – zdjęciem rtg. punktowym (zwykle pojawia się poszerzenie szpary ozębnej, zanik blaszki zbitej kości zębodołu, czy obecność przejaśnienia wokół wierzchołka korzenia) i tomografią komputerową wiązki stożkowej (CBCT), która pozwala na bardzo precyzyjną ocenę zmian okołowierzchołkowych, ich wielkości, lokalizacji i stosunku do sąsiednich struktur anatomicznych.

Zapalenia tkanek okołowierzchołkowych – leczenie

Celem leczenia zapalenia tkanek okołowierzchołkowych jest eliminacja przyczyny stanu zapalnego, czyli najczęściej usunięcie zakażonej lub martwej miazgi zęba oraz bakterii z systemu kanałów korzeniowych, a następnie szczelne ich wypełnienie. Podstawową metodą leczenia zapalenia tkanek okołowierzchołkowych jest leczenie kanałowe (pierwotne lub reendo), mające na celu ratowanie zęba. Wybór konkretnej metody zależy od rodzaju zapalenia, stopnia zniszczenia zęba, stanu ogólnego pacjenta oraz możliwości technicznych. Współczesne leczenie kanałowe często przeprowadza się przy użyciu mikroskopu zabiegowego, co znacznie zwiększa precyzję i skuteczność terapii. W niektórych przypadkach, zwłaszcza przy ostrych stanach ropnych, leczenie może być podzielone na kilka wizyt, z zastosowaniem tymczasowego opatrunku leczniczego w kanale. Czasem, w przypadku nasilonych objawów ogólnych lub rozległego stanu zapalnego, stomatolog może dodatkowo zalecić antybiotykoterapię. W przypadku niepowodzenia powtórnego leczenia endodontycznego i niewystarczającej reakcji na leczenie zachowawcze, lekarz może rozważyć resekcję wierzchołka korzenia. Czasami, np. przy pionowym rozległym złamaniu korzenia, braku poprawy pomimo leczenia czy przeciwwskazań do standardowych metod, niezbędne jest usunięcie zęba. Decyzja o ekstrakcji jest zawsze ostatecznością, dlatego warto skonsultować ją z doświadczonym stomatologiem po przeprowadzeniu precyzyjnej diagnostyki obrazowej.

Jak długo goją się zmiany okołowierzchołkowe?

Proces pełnego gojenia zmian okołowierzchołkowych zwykle trwa od 6 do 24 miesięcy. Czas ten zależy od wielkości zmiany, skuteczności leczenia oraz ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W celu monitorowania procesu zalecane jest wykonywanie kontrolnych zdjęć RTG.

Zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – powikłania

Nieleczone lub niewłaściwie leczone zapalenie tkanek okołowierzchołkowych może prowadzić do poważnych powikłań, zarówno miejscowych, jak i ogólnoustrojowych. Stan zapalny rozwija się w okolicy wierzchołka korzenia zęba, gdzie gromadzą się bakterie i toksyny, powodując niszczenie okolicznych tkanek, w tym kości.

Najczęstsze powikłania obejmują:

• ropień okołowierzchołkowy,
• przetokę ropną,
• zanik kości wokół wierzchołka korzenia,
• utratę zęba,
• zakażenie tkanek sąsiednich,
• zapalenie nerwów czaszkowych,
• zakażenie ogólnoustrojowe.

Jak zapobiec zapaleniu tkanek okołowierzchołkowych – profilaktyka

W większości przypadków można skutecznie zapobiegać rozwojowi zapalenia tkanek okołowierzchołkowych. Skuteczna profilaktyka opiera się przede wszystkim na dbaniu o prawidłową higienę jamy ustnej, regularnych higienizacjach i wizytach kontrolnych u stomatologa, które pozwalają na wczesne wykrycie i wyleczenie próchnicy. Niezwykle ważna jest również szybka reakcja na niepokojące objawy, takie jak ból zęba, nadwrażliwość czy obrzęk.

Prewencja i dbałość o zdrowie jamy ustnej to najlepsza inwestycja w uniknięcie bolesnych i kosztownych problemów, jakim jest zapalenie tkanek okołowierzchołkowych i konieczność skomplikowanego leczenia kanałowego zęba lub ratowania zęba innymi metodami.

FAQ

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zapalenia tkanek okołowierzchołkowych.